TÜRKMEN SÖZLERINIŇ BAŞLANGYÇ HARPY (1)

“Türkmen sözleri köplenç haýsy harp bilen başlanýar?” – diýen soragyň jogaby, birinji ýerde ene dilimiziň haýsy hatda, latyn ýa-da arap hatynda ýazylmagy bilen göni baglanyşyklydyr.

Biz bu meselä ilkinji bir giriş hökmünde, ýaňky soragyň jogabyny araşdyryp, latyn we arap hatlarynda düzülen türkmen sözlüklere syn etdik.

2016-njy ýylda Aşgabatda çap bolan iki jiltli Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügine seretsek, onuň bütin 1209 sahypasynyň iň uly bölümleri G, S we D harplaryna degişlidir.

1- G … 158 sahypa (13,1% ),   2- S… 101 sahypa (8,35 % ) 3- D… 95 sahypa (7,9 % )

Görşümiz ýaly latyn ýazuwynda beýleki harplara görä açyk bir ara bilen, G harpy  türkmen söňzleriniň başynda iň köp ýazylýan harpdyr.

Elbetde muňa çekimsiz G harpynyň ýazuw düzgini hem öz täsirini ýetirýär.

G harpy dört sany ses üçin ulanylýar:

1- yzky kentlewük zarply g sesi üçin: gara, goýy, guzy, tokga;

2- ortaky kentlewük zarply g sesi üçin: göz, geýim, geçi;

3- yzky kentlewük süýkeş g sesi üçin: agyz, çaga, aga, tyg;

4- ortaky kentlewük süýkeş g sesi üçin: ýegen, düzgün, özge, çigit, degirmen.

Munda 1-nji we 2-nji setirde gelen G harpy sözüň başynda ýazylsa, 3-nji we 4-nji setirde gelenler sözüň ortasynda ýa-da soňunda ýazylýarlar.

(Ikinji bölümde biz arap hatynyň aýratynlyklaryna serederis.)